މުރަކަ ފަރުތަކަކީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ތަފާތު އަދި އުފެއްދުންތެރި ތިމާވެށީގެ ނިޒާމުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ، ކަނޑުގެ ގިނަ ބާވަތްތަކަކަށް ވަޒަންވެރިވެ، ދުނިޔޭގެ އެތައް މިލިއަން ބައެއްގެ ދިރިއުޅުމަށް އެހީތެރިވެދޭ އެއްޗެކެވެ. ނަމަވެސް މި މުހިންމު އިކޯސިސްޓަމްތަކަށް އެކި ކަހަލަ "ސްޓްރެސް"ތަކުގެ ނުރައްކާ ކުރިމަތިވެފައިވާއިރު، "މުރަކަ ހުދުވުން، މަރުވުން)" ނުވަތަ ކޮރަލް ބްލީޗިންއަކީ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމެވެ. ކޮރަލް ބްލީޗިން އަކީ މުރަކަތަކުގެ ޓިޝޫތަކުގައި އުޅޭ ސިމްބިއޮޓިކް އެލްގީ ބޭރުވެ، ކުލައާއި މުހިންމު ނިއުޓްރިއެންޓްސް ގެއްލުމުން ދިމާވާ ކަމެކެވެ. މި ރިޕޯޓުގެ މަގުސަދަކީ މުރަކަ ބްލީޗިން އަށް މަގުފަހިވާ ސަބަބުތަކާއި، އޭގެ އަސަރުތަކާއި، އެކަމުން ރައްކާތެރިވުމުގެ ސްޓްރެޓެޖީތައް ދެނެގަތުމެވެ.
ކޮރަލް ބްލީޗިން އަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތައް:
ފެނުގެ ފިނިހޫނުމިން މަތިވުން:
ކޮރަލް ބްލީޗިންއަށް މަގުފަހިވާ މައިގަނޑު އެއް ސަބަބަކީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން ކަނޑުގެ ސަރަހައްދުގެ ފިނިހޫނުމިން އިތުރުވުމެވެ. ފެނުގެ ފިނިހޫނުމިން ވަކި މިންގަނޑަކަށްވުރެ މައްޗަށް ދިއުމުން މުރަކަތައް ސްޓްރެސްވެ، ފޮޓޯސެންޓިސިސް މެދުވެރިކޮށް ހަކަތަ ފޯރުކޮށްދޭ އެލްގީ ބޭރުކުރެއެވެ. މި އަލްގީތަކާ ނުލައި މުރަކަތަކުގެ ކުލަ ގެއްލި، އެކި ބަލިތައް ޖެހި މަރުވުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑުވެއެވެ.
އޯޝަން އެސިޑިފިކޭޝަން:
ކޮރަލް ބްލީޗިންއަށް މަގުފަހިވާ އަނެއް ސަބަބަކީ އޯޝަން އެސިޑިފިކޭޝަން އެވެ. އެސިޑިފިކޭޝަންގެ ސަބަބުން މުރަކަ ކަށިތަކަށް ބޭނުންވާ ކާބޯނެޓް އަޔަން، އެސެންޝަލް ބިލްޑިން ބްލޮކްތައް ލިބުން މަދުވެއެވެ. ބަލިކަށި މުރަކަތަކުގެ ސަބަބުން ފިނިހޫނުމިނަށް އުދަނގޫވުން ފަދަ ސްޓްރެސްތަކުގެ ނުރައްކާ ބޮޑުވެ، ބްލީޗިން އިވެންޓްތައް ދިމާވުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑުވެއެވެ.
ތަޣައްޔަރުވުން:
ދަނޑުވެރިކަމުގެ މަސައްކަތްތަކުން ފެން ހިންދުމާއި ނަރުދަމާ ގެނައުމާއި ގޮނޑުދޮށް ތަރައްގީކުރުން ފަދަ އެކި ވަސީލަތްތަކުން ތަޣައްޔަރުވުމުގެ ސަބަބުންވެސް ކޮރަލް ބްލީޗިން އިތުރުވެގެންދެއެވެ. ކެމިކަލް ތަޣައްޔަރުވާ މާއްދާތަކުގެ ސަބަބުން މުރަކަތަކަށް ސީދާ ސްޓްރެސްވެ، ނުވަތަ ފެނުގެ ކޮލިޓީ ދަށްވެ، އަލްގަލް ބްލޫމްތައް އުފެދި، އިރުގެ އަލި ހުއްޓި، މުރަކަތައް ދިރިހުރުމަށް ބޭނުންވާ ހަކަތަ ގެއްލެއެވެ.
އޯވާފިޝިންގ އެންޑް ޑިސްޓްރެކްޓިވް ފިޝިންގ ޕްރެކްޓިސްސް:
މާގިނައިން މަސްވެރިކަން ކުރުމާއި ހަލާކުވާ މަސްވެރިކަމުގެ އާދަތައް، މަސް ހިފުމަށް ޑައިނަމައިޓް ނުވަތަ ސައިނައިޑް ބޭނުންކުރުން ފަދަ ކަންކަމުގެ ސަބަބުން މުރަކަ ފަރުތަކަށް ސީދާގޮތުންނާއި ނުސީދާގޮތުން ކޮރަލް ބްލީޗިންއަށް މަގުފަހިވެއެވެ. ރީފް އިކޯސިސްޓަމްތަކުގެ ނާޒުކު ބެލެންސަށް ހުރަސް އެޅުމުގެ ސަބަބުން މުރަކަތަކުގެ ރެޒިލިއަންސް ދަށްވެ، ސްޓްރެސްގެ ޝިކާރައަކަށް ވުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑުވެއެވެ.
ކޮރަލް ބްލީޗިންގެ އިމްޕްލިކޭޝަންސް:
ބަޔޯޑައިވަރސިޓީ ގެއްލުން
ކޮރަލް ބްލީޗިންގެ ސަބަބުން ކޮރަލް ރީފް އިކޯސިސްޓަމްތަކުގެ ތެރޭގައި ބަޔޯޑައިވާސިޓީ ގެއްލޭއިރު، ކާބޯތަކެއްޗާއި ބޯހިޔާވަހިކަމާއި ބްރީޑިން ގްރައުންޑްތަކަށް ގިނަ ބާވަތްތައް މުރަކައަށް ބަރޯސާވެއެވެ. މުރަކަ ފަރުތައް ދަށަށް ދިއުމުގެ ސަބަބުން މުޅި ކަނޑުގެ ތިމާވެށީގެ ނިޒާމަށް ކެސްކޭޑިންގެ އަސަރުކޮށް، މަސްވެރިކަމާއި އިކޯޓޫރިޒަމްގެ މުހިންމު ފުރުސަތުތައް ގެއްލޭނެ އެވެ.
އިޤްތިޞާދީ އަސަރު:
މަސްވެރިކަމާއި، ފަތުރުވެރިކަމާއި، ގޮނޑުދޮށް ޙިމާޔަތްކުރުމަށް މުރަކަ ފަރުތަކުން ވަރަށް ބޮޑު ޙިއްޞާއެއް ދެއެވެ. ބްލީޗިންގެ ސަބަބުން މުރަކަ ފަރުތައް ހަލާކުވުމުގެ ސަބަބުން އިގްތިސާދީ ގޮތުން ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ކުރިމަތިވެ، ހާއްސަކޮށް އާމްދަނީ އާއި ދިރިއުޅުމަށް ފަރާ ގުޅުންހުރި ސިނާއަތްތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަރޯސާވާ ރާއްޖެ ފަދަ ގައުމުތަކަށްވެސް އޭގެ ނޭދެވޭ އަސަރު ކުރާނެއެވެ.
އިކޯސިސްޓަމް ސަރވިސަސް:
ކޮރަލް ރީފްސް އަކީ ގޮނޑުދޮށް ހިމާޔަތްކުރުމާއި، ނިއުޓްރިއަންޓް ސައިކްލިންގ އަދި ކާބަން ސިކުއެސްޓްރޭޝަން ފަދަ ޒަރޫރީ އިކޯސިސްޓަމް ޚިދުމަތްތައް ފޯރުކޮށްދޭ އެއްޗެކެވެ. ކޮރަލް ބްލީޗިންގެ ސަބަބުން މި ހިދުމަތްތައް ގެއްލުމަކީ އިންސާނުންގެ ދުޅަހެޔޮކަމަށް ދުރުރާސްތާ އަސަރުތަކެއް ކުރާނެ ކަމެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ގުދުރަތީ ކާރިސާތަކުގެ ނުރައްކާ އިތުރުވުމާއި މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ އަސަރުތައް އިތުރުވުން ހިމެނެ އެވެ.
ޕްރިވެންޝަން ސްޓްރެޓެޖީސް:
މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް ކުޑަކުރުން:
ކޮރަލް ބްލީޗިންގެ އަސްލު ޙައްލުކުރުމަކީ ގްރީންހައުސް ގޭސް ބޭރުކުރާ މިންވަރު މަދުކުރުމަށާއި މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް ކުޑަކުރުމަށް ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފެންވަރުގައި މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަން ޖެހެއެވެ އޭގެ ތެރޭގައި އިއާދަކުރަނިވި ހަކަތައިގެ ވަސީލަތްތަކަށް ބަދަލުވުމާއި، ހަކަތައިގެ އެފިޝަންސީ ރަނގަޅުކުރުމާއި، ކާބަން ބޭރުކުރާ މިންވަރު މަދުކުރުމުގެ ސިޔާސަތުތައް ތަންފީޒުކުރުން ހިމެނެއެވެ.
މެރިން ޕްރޮޓެކްޓެޑް އޭރިއާސް
މެރިން ޕްރޮޓެކްޓެޑް އޭރިއާސް (އެމްޕީއޭ) ގާއިމުކުރުމަކީ މުރަކަ ފަރުތައް ހިމާޔަތް ކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭ ކަމެކެވެ، އޭގެ ސަބަބުން އިންސާނުންގެ ސަބަބުން ފަރުތަކަށް ލިބޭ އަސަރުތައް ކުޑަކުރެވޭނެއެވެ. ރަނގަޅަށް މެނޭޖްކުރެވިފައިވާ އެމްޕީއޭގެ ސަބަބުން ކޮރަލް ރީފް އިކޯސިސްޓަމްތަކުގެ ރެޒިލިއަންސް އިތުރުކޮށް، ބްލީޗިން އިވެންޓްތަކުގެ ސަބަބުން އަސަރުކުރާ ބާވަތްތަކަށް ހިމާޔަތް ހޯދައިދެއެވެ.
ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮނޑުދޮށް ތަރައްގީކުރުން:
ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮނޑުދޮށް ތަރައްގީ ކުރުމުގެ އާދަތައް ގެންގުޅުމަކީ ކޮރަލް ބްލީޗިންއަށް މަގުފަހިވާ ތަޣައްޔަރުވުމާއި ވަޒަންތައް ހަލާކުވުން ކުޑަކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ކަމެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ދަނޑުވެރިކަމާއި އާބަން ސަރަހައްދުތަކުން ފެން ހިންގުން ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަށް ގަވާއިދުތައް ތަންފީޒުކުރުމާއި ގޮނޑުދޮށް ބެލެހެއްޓުމުގައި އިކޯސިސްޓަމް ބޭސްޑް އެޕްރޯޗްތައް ޕްރޮމޯޓް ކުރުން ހިމެނެ އެވެ.
ރިސްޓޯރޭޝަން އެންޑް ރިހެބިލިޓޭޝަން:
ކޮރަލް ރީފް ރިސްޓޯރޭޝަން އެންޑް ރިހެބިލިޓޭޝަން ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށް އިންވެސްޓްކުރުމަކީ ހަލާކުވެފައިވާ ފަރުތައް އިޔާދަކުރުމަށާއި މުސްތަގުބަލުގައި ބްލީޗިން އިވެންޓްތަކަށް އެ ފަރުތަކުގެ ރެޒިލިއަންސް އިތުރުކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ކަމެކެވެ. މުރަކަ ޓްރާންސްޕްލާންޓް ކުރުމާއި އާޓިފިޝަލް ރީފް ހެދުމާއި ކޮރަލް ބްރީޑިން ޕްރޮގްރާމްތައް ފަދަ ޓެކްނޮލޮޖީތަކުގެ ސަބަބުން މުރަކައާބާދީ އާރާސްތުކޮށް އިކޯސިސްޓަމްގެ މަސައްކަތްތައް އަލުން އިއާދަކުރެވޭނެ އެވެ.
ކޮރަލް ބްލީޗިންގެ ސަބަބުން ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ހުންނަ ކޮރަލް ރީފް އިކޯސިސްޓަމްތަކުގެ ސިއްހަތާއި ރެޒިލިއަންސް އަށް ވަރަށް ބޮޑު ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިވެ އެވެ. ބްލީޗިންއަށް މަގުފަހިވާ ސަބަބުތައް ޙައްލުކުރުމަށް ޓަކައި މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް ކުޑަކޮށް، ތަޣައްޔަރުވުން މަދުކޮށް، ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ގޮނޑުދޮށް ތަރައްޤީކުރުމަށް ބާރުއެޅުމުގެ ގޮތުން ލޯކަލް، ނޭޝަނަލް އަދި ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފެންވަރުގައި ގުޅިގެން މަސައްކަތްކުރަން ޖެހެއެވެ. ހަރުދަނާ ރައްކާތެރިކަމުގެ ސްޓްރެޓެޖީތައް ތަންފީޒުކޮށް، ކޮރަލް ރީފް ހިމާޔަތްކުރުމަށް އިންވެސްޓްކޮށްގެން، އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށް މި އަގުހުރި ތިމާވެށީގެ ނިޒާމުތައް ހިމާޔަތް ކުރެވިދާނެއެވެ.
